ΜΑΡΙΝΑ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ - "ΤΟ ΚΟΥΤΙ" (ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΕ ΤΡΕΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ)

Το δεύτερο θεατρικό της έργο με τίτλο «Το Κουτί», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Σαΐτα, μας παρουσιάζει η Μαρίνα Αποστόλου. Μετά το πρώτο της έργο με τίτλο «Οι Αποθηκάριοι» (Εκδόσεις Οσελότος 2011) που κέρδισε τις εντυπώσεις, η Αποστόλου επιστρέφει με το πιο σημαντικό, μέχρι στιγμής, έργο της λογοτεχνικής της καριέρας.

Σύνοψη

Μια τυπική, ελληνική, μεσοαστική οικογένεια έρχεται αντιμέτωπη με τη σκληρή πραγματικότητα των μεταμοσχεύσεων.

Ο Αλέξανδρος, τραπεζικός υπάλληλος, και η Μαίρη, δασκάλα, ζουν ευτυχισμένοι με τα δύο παιδιά τους, τον Πέτρο, πρωτοετή στη Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, και την Άννα, μαθήτρια της Γ΄ Γυμνασίου. Μετά από ένα τροχαίο ατύχημα, ο Πέτρος χάνει τη ζωή του και οι γονείς αντιμετωπίζουν το δίλημμα αν θα πρέπει να δωρίσουν τα όργανά του. Η απόφασή τους είναι αρνητική, καθώς δε μπορούν να αντέξουν το χαμό του παιδιού τους (ειδικά η συντετριμμένη μητέρα) και να σκεφτούν «έξω από το κουτί». Όταν μετά από λίγα χρόνια η κόρη τους χρειάζεται μεταμόσχευση, συνειδητοποιούν το λάθος που έκαναν. Μετά την απόρριψη του μοσχεύματος, που της δώρισε η μητέρα της, από τον οργανισμό της Άννας, οι γιατροί βάζουν την κοπέλα στη λίστα αναμονής και οι γονείς διαπιστώνουν, με απόγνωση, την έλλειψη μοσχευμάτων που υπάρχει στην Ελλάδα. Αντιλαμβάνονται, τότε, ότι χρειάζονται χρόνια για να βρεθεί συμβατός δότης, χωρίς να υπάρχει καμία εγγύηση για κάτι τέτοιο. Ως έσχατη λύση, αποφασίζουν να πάνε στις Φιλιππίνες, όπου υπάρχει λίστα αναμονής δοτών, οι οποίοι πουλάνε τα όργανά τους για να εξοικονομήσουν κάποια χρήματα. Θέτοντας ως ύψιστη προτεραιότητα τη ζωή της κόρης τους, οι γονείς αποφασίζουν να κάνουν το μεγάλο ταξίδι που θα έχει αίσιο τέλος για τη ζωή της Άννας.  

Η Αποστόλου παρουσιάζει ένα έργο βασισμένο σε έξι πρόσωπα, εκ των οποίων τα τέσσερα αποτελούν τους κεντρικούς χαρακτήρες του δράματος. Ο πατέρας, ο Αλέξανδρος, είναι η νηφάλια «φωνή» μέσα στην οικογένεια που αντιμετωπίζει όλα τα γεγονότα με ψυχραιμία και λογική. Λιγότερο συναισθηματικός και περισσότερο ορθολογιστής, ακόμα και πραγματιστής, είναι αυτός που λαμβάνει τη δύσκολη απόφαση να προσπαθήσει να βρει μόσχευμα για την κόρη του στις Φιλιππίνες. Η μητέρα, η Μαίρη, είναι άκρως συναισθηματική σε βαθμό που το συναίσθημα επισκιάζει καθετί άλλο. Αρνείται να δεχθεί το θάνατο του γιού της, αρνείται να δωρίσει τα όργανά του για να σωθούν ζωές, αρνείται να δεχθεί ότι η κόρη της χρειάζεται μεταμόσχευση σε τόσο μικρή ηλικία. Από την άλλη, είναι η μόνη εκ των δύο γονέων που έχει ηθικές αναστολές για τη χρήση μοσχευμάτων από φτωχούς ανθρώπους που πουλάνε τα όργανά τους για να ζήσουν. Κατά τα λοιπά, παρουσιάζεται, στην αρχή του έργου, ως η κλασική ελληνίδα μητέρα: υπερπροστατευτική σε βαθμό που καταντά φορτική, αδυνατεί να συνειδητοποιήσει ότι τα παιδιά της έχουν μεγαλώσει και έχουν αποκτήσει προσωπικότητα και προσωπική ζωή. Η κόρη, η Άννα, παρουσιάζεται αρχικά σε ηλικία περίπου 15 ετών (ως μαθήτρια της Γ΄ Γυμνασίου) και στη συνέχεια του έργου ως τελειόφοιτη του Λυκείου, υποψήφια στις Πανελλαδικές Εξετάσεις. Ως χαρακτήρας φαίνεται να μοιάζει περισσότερο στον πατέρα της. Αντιμετωπίζει με ψυχραιμία το πρόβλημα της υγείας της και δεν παρουσιάζει συναισθηματικές εξάρσεις όπως η μητέρα της. Ίσως συνειδητοποιεί ότι όντας πια το μοναδικό παιδί της οικογένειας δεν έχει την πολυτέλεια να επιβαρύνει συναισθηματικά τους γονείς της. Αντιμετωπίζει με σθένος τη μεταμόσχευση και τη μεταφορά της στο εξωτερικό και με τα τελευταία της λόγια κλείνει το έργο με αισιοδοξία και υπευθυνότητα. Ο τέταρτος χαρακτήρας εκπροσωπείται, κατά την άποψή μας, από δύο πρόσωπα: την αναισθησιολόγο, Ελένη Πατρικίου, και το νεφρολόγο. Η πρώτη είναι αυτή που έχει το δύσκολο καθήκον να ανακοινώσει τον κλινικό θάνατο του γιου της οικογένειας και να προτείνει τη δωρεά των οργάνων του, ενώ ο δεύτερος είναι αυτός που παρουσιάζει τα δεδομένα πριν και μετά την αποτυχημένη μεταμόσχευση στην οποία υποβάλλεται η Άννα, προτού μεταφερθεί τελικά στις Φιλιππίνες για δεύτερη μεταμόσχευση. Τα δύο αυτά πρόσωπα αποτελούν δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Υπηρετούν την ιατρική επιστήμη με ήθος και πάνω απ’ όλα βάζουν το κοινό καλό. Προσπαθούν να συμπαρασταθούν στην οικογένεια, κατανοώντας τη θλίψη τους και επιδιώκοντας να προτείνουν τις ενδεδειγμένες λύσεις. Ο ρόλος τους είναι δυσάρεστος ενίοτε, αλλά οριοθετείται από την αίσθηση του καθήκοντος και την προσήλωση στο λειτούργημα του ιατρού. Το έκτο και τελευταίο πρόσωπο είναι ο γιος της οικογένειας, ο Πέτρος, που σκιαγραφείται σε πολύ αδρές γραμμές, καθώς ένα τροχαίο ατύχημα του στερεί τη ζωή και αποτελεί, ουσιαστικά, τη θρυαλλίδα του δράματος. Στις λίγες σελίδες που παρουσιάζεται, μας δίνεται η εντύπωση ότι πρόκειται για ένα παιδί με όνειρα και φιλοδοξίες, όπως τα περισσότερα της ηλικίας του. Όντας πρωτοετής στο Πολυτεχνείο πραγματοποιεί ένα νέο ξεκίνημα στη ζωή του που, δυστυχώς, τερματίζεται απότομα.

Η Αποστόλου καταφέρνει να παρουσιάσει ένα πολύ δυνατό έργο βασισμένο στην ενδελεχή μελέτη που είναι προφανές ότι πραγματοποίησε γύρω από το θέμα των μεταμοσχεύσεων. Ο αναγνώστης αντλεί πολλές και χρήσιμες πληροφορίες γύρω από το θέμα, έστω κι αν, σε κάποιες περιπτώσεις, υπάρχει μια τάση προς το διδακτισμό. Ουσιαστικά, «Το Κουτί» αποτελεί την αφήγηση ενός ολόκληρου κύκλου: Την ευτυχισμένη ζωή της οικογένειας διαδέχεται ο θάνατος του γιου. Οι γονείς αρνούνται τη δωρεά των οργάνων του και στη συνέχεια η κόρη αρρωσταίνει, με αποτέλεσμα να χρειάζεται μεταμόσχευση. Μετά την αποτυχημένη πρώτη επέμβαση, με δότη τη μητέρα της, μπαίνει σε λίστα αναμονής και στο τέλος λαμβάνεται η απόφαση να μεταβεί στις Φιλιππίνες και να κάνει μια δεύτερη μεταμόσχευση, με δότη κάποιον ντόπιο που έχει αναγκαστεί να πουλήσει τα όργανά του για να επιβιώσει. Ο κύκλος ολοκληρώνεται και οι γονείς συνειδητοποιούν ότι αυτό που αρνήθηκαν να κάνουν με τα όργανα του νεκρού παιδιού τους, τώρα το βρίσκουν μπροστά τους. Όσο κι αν η μητέρα φανερώνει μια ροπή προς τον ιρασιοναλισμό όταν αποδίδει την τύχη της κόρης τους στη Μοίρα που τους εκδικείται, είναι σαφές ότι τα πράγματα ακολουθούν μια συγκεκριμένη πορεία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει, επίσης, η μεταφορά με το «κουτί» που αποτελεί ένα recurring motif μέσα στο έργο. Αρχικά, η μητέρα αρνείται να αναλογιστεί τα γεγονότα «έξω από το κουτί» που έχει μέσα στο μυαλό της, στη συνέχεια αναφέρει ότι το νεκρό παιδί της βρίσκεται μέσα σ’ ένα «κουτί», ενώ στο τέλος η Άννα λέει ότι το σώμα της θα αποτελέσει το «κουτί» όπου θα φυλάσσεται το μόσχευμα για τα επόμενα χρόνια.

Εν κατακλείδι: Η αξία του συγκεκριμένου έργου ξεπερνά τα όρια της λογοτεχνίας. Παρά τις όποιες μικρές δραματουργικές αδυναμίες (όπως π.χ. κάποια στοιχεία μελοδραματισμού εκεί που κορυφώνεται η ένταση), «Το Κουτί» αποτελεί σταθμό στη λογοτεχνική παρουσία της Μαρίνας Αποστόλου. Της αξίζουν θερμά συγχαρητήρια που αποφάσισε να καταπιαστεί με αυτό το δύσκολο θέμα και να φέρει στο φως το καθημερινό δράμα που βιώνουν χιλιάδες οικογένειες που βρίσκονται στις λίστες αναμονής για μεταμόσχευση. Η Αποστόλου μας προσφέρει ένα έργο με ισχυρή δομή και άρτια σχεδιασμένη πλοκή, με «ζωντανούς» χαρακτήρες και ρεαλιστικούς διαλόγους. «Το Κουτί» αποτελεί ένα ξεχωριστό δείγμα νατουραλιστικού ή, με πιο σύγχρονους όρους, κοινωνικού θεάτρου που αξίζει να διαβαστεί από όλους τους αναγνώστες και, εν τέλει, από κάθε κοινωνικά ευαίσθητο άνθρωπο. Τέλος, ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στις νεότευκτες Εκδόσεις Σαΐτα που αποφάσισαν να υποστηρίξουν ένα έργο που σίγουρα θα απομάκρυνε τους περισσότερους εκδότες με το «αντιεμπορικό» θέμα του.

Το έργο είναι διάθεσιμο για δωρεάν ανάγνωση μέσω της πλατφόρμας Issuu (εδώ), ενώ μπορείτε να το «κατεβάσετε» και στον υπολογιστή σας (πατώντας εδώ). Διατίθεται με άδεια Creative Commons (Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση - Όχι Παράγωγα Έργα 3.0 Ελλάδα).

Λίγα Λόγια για τις Εκδόσεις Σαΐτα (http://www.saitapublications.gr/) 

Η ιδέα για τις Εκδόσεις Σαΐτα ξεπήδησε τον Ιούλιο του 2012 με πρωταρχικό σκοπό τη δημιουργία ενός χώρου όπου τα έργα νέων συγγραφέων θα συνομιλούν άμεσα, δωρεάν και ελεύθερα με το αναγνωστικό κοινό.

Μακριά από το κέρδος, την εκμετάλλευση και την εμπορευματοποίηση της πνευματικής ιδιοκτησίας, οι Εκδόσεις Σαΐτα επιδιώκουν να επαναπροσδιορίσουν τις σχέσεις Εκδότη-Συγγραφέα-Αναγνώστη, καλλιεργώντας τον πραγματικό διάλογο, την αλληλεπίδραση και την ουσιαστική επικοινωνία του έργου με τον αναγνώστη δίχως προϋποθέσεις και περιορισμούς.